Schizofrenia – Szczegółowy Przegląd
Wprowadzenie
Schizofrenia to poważne zaburzenie psychiczne wpływające na myślenie, emocje i postrzeganie rzeczywistości. Należy do grupy zaburzeń psychotycznych i dotyka około 0,3–0,7% populacji światowej (czyli około 20–24 milionów osób). W Szwecji około 35 000 osób żyje z tym schorzeniem, a rocznie diagnozuje się 1 500–2 000 nowych przypadków. Choroba zwykle zaczyna się w późnej adolescencji lub wczesnej dorosłości, nieco wcześniej u mężczyzn niż u kobiet.
Charakteryzuje się epizodami psychozy – urojeniami, halucynacjami i zdezorganizowanym myśleniem – oraz objawami negatywnymi, takimi jak wycofanie społeczne i spłycenie emocjonalne. Schizofrenia powoduje znaczne upośledzenie funkcjonowania; według Światowej Organizacji Zdrowia jest jednym z najbardziej wyniszczających schorzeń, porównywalnym z terminalnym rakiem czy paraliżem.
Osoby z schizofrenią żyją średnio 15–20 lat krócej niż ogólna populacja, częściowo z powodu zwiększonego ryzyka samobójstwa (5–10% umiera w wyniku samobójstwa) oraz współistniejących chorób fizycznych. Pomimo powagi choroby, istnieją skuteczne metody leczenia i systemy wsparcia, które mogą pomóc wielu pacjentom.
Przyczyny Genetyczne, Neurologiczne i Psychologiczne
Schizofrenia uważana jest za wynik złożonej interakcji czynników biologicznych i psychologicznych. Choroba ma wieloczynnikowe pochodzenie: wysoki stopień dziedziczności w połączeniu z nieprawidłowościami neurobiologicznymi i stresem środowiskowym zwiększa ryzyko jej rozwoju.
Czynniki Genetyczne
Dziedziczność jest największym pojedynczym czynnikiem ryzyka schizofrenii. Badania bliźniąt i rodzin wykazują, że choroba ma dziedziczność na poziomie około 60–80%. Osoby z krewnym pierwszego stopnia (rodzicem lub rodzeństwem) cierpiącym na schizofrenię mają około dziesięciokrotnie wyższe ryzyko zachorowania.
Nie istnieje jednak pojedynczy „gen schizofrenii” – zamiast tego, wzorzec dziedziczenia jest poligeniczny, z setkami wariantów genetycznych, z których każdy przyczynia się do niewielkiego wzrostu ryzyka. W latach 2000. duże badania genomowe zidentyfikowały wiele powiązanych wariantów genów.
Międzynarodowe badanie z udziałem ponad 300 000 uczestników (około 77 000 z schizofrenią) zmapowało 287 regionów w genomie związanych z chorobą i wskazało 120 konkretnych genów prawdopodobnie zaangażowanych.
Większość z tych genów jest aktywna w neuronach, co potwierdza, że nieprawidłowe funkcjonowanie mózgu leży u podstaw choroby. Rzadkie mutacje genetyczne również odgrywają rolę – na przykład niektóre anomalie chromosomalne (tzw. zmiany liczby kopii) i rzadkie mutacje zaobserwowano u niewielkiego odsetka pacjentów. Ogólnie rzecz biorąc, badania pokazują, że wpływ czynników genetycznych jest złożony i wieloaspektowy. Genetyczna podatność jest konieczna, ale niewystarczająca; większość osób z genami ryzyka nie rozwija schizofrenii, co podkreśla znaczenie procesów środowiskowych i neurobiologicznych.
Mechanizmy Neurologiczne i Neurobiologiczne
Schizofrenia jest często opisywana jako choroba mózgu, ponieważ wiele nieprawidłowości neurobiologicznych zostało powiązanych z jej początkiem. Badania obrazowe mózgu pokazują, że pacjenci mają tendencję do nieco mniejszej objętości mózgu niż osoby zdrowe, z umiarkowanie powiększonymi komorami, zmniejszoną objętością hipokampa (kluczowej struktury pamięciowej) i przerzedzeniem kory w regionach czołowo-skroniowych.
Te zmiany sugerują zakłócony rozwój mózgu i utratę neuronów. Badania wskazują, że osoby z schizofrenią mają mniej połączeń synaptycznych między neuronami, prawdopodobnie z powodu nadmiernego przycinania synaptycznego w okresie adolescencji. Niedawno odkryty mechanizm obejmuje aktywne immunologicznie komórki mózgu (mikroglej) i gen C4A: specyficzny wariant C4A zwiększa produkcję białka, które aktywuje degradację synaps, a pacjenci z pierwszym epizodem schizofrenii wykazują podwyższone poziomy tego białka.
To odkrycie łączy ryzyko genetyczne z zapaleniem i utratą neuronów.
Systemy neuroprzekaźników w mózgu są również kluczowe. Hipoteza dopaminowa od dawna dominuje: nadaktywność sygnalizacji dopaminowej w niektórych obszarach mózgu (szczególnie w układzie mezolimbicznym) uważana jest za przyczynę objawów psychotycznych. Dowody wspierające to obejmują fakt, że amfetaminy, które uwalniają dopaminę, mogą wywoływać paranoidalne urojenia i halucynacje u osób zdrowych (lub pogarszać psychozę u pacjentów).
Wszystkie obecnie zatwierdzone leki przeciwpsychotyczne również tłumią sygnalizację dopaminową poprzez blokowanie receptorów D₂. Tymczasem odkrycia doprowadziły do uzupełniającej hipotezy glutaminianowej: substancje takie jak fencyklidyna (PCP) lub ketamina – które blokują receptory NMDA dla glutaminianu – mogą wywoływać pełne spektrum objawów podobnych do schizofrenii, w tym halucynacje, zaburzone my...