Music Philosophy Art Math Chess Programming and much more ...
Schizofrenia zazwyczaj rozpoczyna się w późnym okresie nastoletnim lub we wczesnych latach dwudziestych. Czasami początek jest nagły, ale często pierwszy epizod psychotyczny jest poprzedzony fazą prodromalną z bardziej rozproszonymi objawami. Podczas tej fazy (która może trwać od kilku miesięcy do roku) osoba może doświadczać stopniowego pogorszenia funkcjonowania: narastającego wycofania społecznego, trudności w nauce lub pracy, spłycenia emocjonalnego, dziwnych przekonań i zaburzeń percepcyjnych, które nie są jeszcze w pełni rozwiniętymi halucynacjami. Bliscy mogą zauważyć, że osoba "staje się kimś innym" – wycofuje się z kontaktów, zaniedbuje higienę, wyraża dziwaczne idee lub podejrzliwość. Wczesne objawy są często niespecyficzne i mogą być mylone z depresją lub typowymi problemami wieku dojrzewania. Faza prodromalna jest zazwyczaj rozpoznawana dopiero retrospektywnie, po rozwinięciu się pełnoobjawowej schizofrenii.
Pierwszy epizod psychotyczny może być wyzwolony przez stresory, które przyspieszają rozwój choroby. Do najczęstszych należą nagłe wydarzenia życiowe, takie jak utrata bliskiej osoby, przeprowadzka czy poważna porażka wpływająca na poczucie własnej wartości. Często występuje kombinacja stresorów. Brak snu również może działać jako wyzwalacz – czasami choroba ujawnia się w okresie poważnych zaburzeń snu lub rytmu dobowego (np. intensywna nauka, nowy związek). Używanie substancji, zwłaszcza konopi lub amfetamin, jest znanym wyzwalaczem i występuje u znacznej części nowo zdiagnozowanych pacjentów. W ostrej fazie schizofrenii używki, stres lub brak snu często przyczyniają się do załamania psychicznego. Ważne jest jednak, aby pamiętać, że choroba zazwyczaj "rozwija się pod powierzchnią" w postaci subklinicznej – zdarzenie wyzwalające rzadko działa samodzielnie, lecz wchodzi w interakcję z podwyższoną podatnością.
Kiedy schizofrenia w pełni się ujawnia, pacjent prezentuje szereg charakterystycznych objawów. W psychiatrii objawy te dzieli się zwykle na trzy główne kategorie:
Odnosi się to do doznań dodanych do normalnego funkcjonowania psychicznego. Obejmują one halucynacje – najczęściej słuchowe, takie jak głosy komentujące lub rozmawiające o osobie w trzeciej osobie. Mogą również występować halucynacje wzrokowe i dotykowe, choć rzadziej. Do tej kategorii należą również urojenia: pacjent może mieć trwałe, niepodważalne przekonania niepodzielane przez innych, np. że jest śledzony przez organizację, że jego myśli są kontrolowane z zewnątrz, lub że ma szczególną misję. Zdezorganizowana mowa i zachowanie to również objawy pozytywne – procesy myślowe mogą być fragmentaryczne, co prowadzi do niespójnej mowy i dziwacznego zachowania (np. nietypowy ubiór, powtarzalne ruchy). Objawy katatoniczne (zaburzenia motoryczne) występują rzadziej, ale mogą obejmować sztywność, bezruch lub dziwaczne miny i postawy. Objawy pozytywne są często najbardziej dramatyczne i rozpoznawalne, zwykle prowadzą do hospitalizacji.
Odnosi się to do utraty lub braku normalnych funkcji. Typowe objawy negatywne to wycofanie społeczne, brak inicjatywy i motywacji (awolicja), spłycenie emocjonalne (zredukowana mimika i intonacja głosu) oraz ubóstwo mowy (alogia). Osoba może wydawać się apatyczna, obojętna i odizolowana. Często występuje zauważalna bierność – pacjent może spędzać większość dnia leżąc w łóżku lub siedząc w domu bez podejmowania aktywności. Objawy negatywne są szczególnie wyraźne po ustąpieniu pierwszego ostrego epizodu psychotycznego; wielu pacjentów rozwija wtedy długoterminowe spłycenie życia emocjonalnego i zaangażowania. Objawy negatywne są trudniejsze do leczenia niż pozytywne i w dużym stopniu przyczyniają się do upośledzenia funkcjonowania. Warto podkreślić, że nie wynikają one z lenistwa – są skutkiem zmian w mózgu, które upośledzają zdolność do motywacji i energii emocjonalnej.
Zaburzenia poznawcze były przez długi czas niedoceniane, ale obecnie są uznawane za kluczowy składnik schizofrenii. Obejmują deficyty uwagi, pamięci operacyjnej (zdolności do krótkotrwałego przechowywania informacji), funkcji wykonawczych (planowanie, elastyczność) oraz szybkości przetwarzania. Wielu pacjentów ma również ograniczoną świadomość choroby (agnozognozja), co utrudnia współpracę w leczeniu. Objawy poznawcze mogą przejawiać się trudnościami w rozumieniu złożonych informacji, koncentracji na zadaniach lub dostosowaniu się do zmian. Zaburzona percepcja społeczna (mentalizacja) utrudnia interpretowanie intencji innych – niektórzy pacjenci błędnie odczytują neutralne komunikaty jako zagrażające lub wyciągają błędne wnioski w sytuacjach społecznych. Deficyty poznawcze często pojawiają się wcześnie w przebiegu choroby i utrzymują się między epizodami. Są silnie powiązane z rokowaniem: badania pokazują, że dysfunkcje poznawcze (bardziej niż nasilenie halucynacji czy urojeń) najlepiej przewidują zdolność do pracy i funkcjonowania społecznego w dłuższej perspektywie.
W praktyce klinicznej kryteria diagnostyczne (np. DSM-5 lub ICD-10) wymagają obecności co najmniej dwóch głównych typów objawów (pozytywne/poznawcze) przez dłuższy czas. Diagnoza wymaga również znacznego obniżenia poziomu funkcjonowania przez co najmniej sześć miesięcy. Objawy te mogą zmieniać się pod względem nasilenia w czasie.
Schizofrenia może mieć bardzo różny przebieg u różnych osób. U niektórych występuje ostry początek z krótkim, dramatycznym epizodem psychotycznym; u innych rozwój choroby następuje stopniowo przez lata. Często choroba przebiega w cyklach: okresy ciężkich objawów (faza ostra) są przeplatane spokojniejszymi fazami z częściowym powrotem do zdrowia. W okresach stabilnych wiele osób może żyć względnie samodzielnie przy odpowiednim wsparciu, chociaż niektóre objawy (zwłaszcza negatywne i poznawcze) mają tendencję do utrzymywania się. Niestety, wiele osób doświadcza nawrotów, zwłaszcza po odstawieniu leków lub w obliczu nowych stresorów. Każdy nawrót wiąże się z ryzykiem dalszego pogorszenia funkcjonowania. Dlatego wczesne wykrycie i leczenie są kluczowe – krótki czas nieleczonej psychozy (DUP) przy pierwszym epizodzie wiąże się z lepszymi wynikami w dłuższej perspektywie. Niewielki odsetek (~10–15%) doświadcza jednego epizodu i niemal całkowicie wraca do zdrowia – przypadki te mogą być uznane za remisję lub nawet powrót do pełnej sprawności. Dla większości schizofrenia staje się jednak chorobą długotrwałą (często dożywotnią) z naprzemiennymi okresami poprawy i pogorszenia. Około 20–30% pacjentów doświadcza stosunkowo stabilnej poprawy dzięki leczeniu, inna duża grupa utrzymuje łagodne objawy, ale potrafi się przystosować, a około jedna czwarta przechodzi przewlekły przebieg z istotnymi, utrzymującymi się objawami i niepełnosprawnością. Rokowanie nieco się poprawiło w porównaniu do przeszłości dzięki lepszym terapiom i wsparciu społecznemu, ale schizofrenia nadal jest uznawana za jedno z najpoważniejszych zaburzeń psychicznych.